KOMPETENCAT E GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË DHE RASTI MAQEDONO-GREK
Nga ROMARJO XHEMALI
Gjykata e Përhershme e Arbitrazhit, e krijuar më 1899 në Hagë, është hapi i parë drejt themelimit të një gjykate ndërkombëtare me karakter të përhershëm. Vlen të theksohet se Gjykata e Përhershme e Arbitrazhit se të përhershme ka pasur vetëm Byronë Ndërkombëtare dhe një listë të arbitrave, njohës të kualifikuar të së drejtës ndërkombëtare. Nga lista e përgjithshme e këtyre arbitrave, shtetet e interesuara mund të zgjidhnin, me marrëveshje, arbitra për të shqyrtuar mosmarrëveshjen
Pra, deri në përfundimin e Luftës së Parë Botërore, nuk kishte nuk ndonjë veprim konkret sa i takon krijimit të një gjykate ndërkombëtare të përhershme të drejtësisë. Krijimi i një gjykate ndërkombëtare, do të bëhej realitet pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore. Statuti i Lidhjes së Kombeve, në nenin 14, parashihte themelimin e një gjykate ndërkombëtare. Këshilli i Lidhjes së Kombeve, në vitin 1920, caktoi një grup juristësh, të cilët kishin për detyrë të përgatisnin projekt-propozi
Vendimi për shpërndarjen përfundimtare të Gjykatës është marrë nga Asambleja e Lidhjes së Kombeve, në mbledhjen e saj të fundit, në vitin 1946.94 Gjykata e Përhershme e Drejtësisë Ndërkombëtare, pas Luftës së Dytë Botërore, do të zëvendësohet me Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, e cila sipas nenit 92 të Kartës së OKB-së, konsiderohet si “organ kryesor gjyqësor” i Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Përgjithësisht,
GJND-ja, në ditët e sotme po luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin dhe evoluimin e së drejtës ndërkombëtare. Ajo luan një rol të rëndësishëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjev
Si instance me e lartë e drejtësisë ndërkombëtare, GJND-ja për detyrë kryesore ka zgjidhjen e mosmarrëveshjev
ORGANIZIMI I GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë përbëhet nga pesëmbëdhjetë anëtarë: të zgjedhur pa dallim shtetësie, midis personave me veti morale të larta dhe që kanë në vetvete cilësitë e kërkuara për të ushtruar funksionet më të larta gjyqësore në vendet e tyre përkatëse, ose janë konsulentë juridikë me kompetenca të njohura në të drejtën ndërkombëtare.
95 Anëtarët e Gjykatës zgjidhen nga Asambleja e Përgjithshme dhe nga Këshilli i Sigurimit, në bazë të një liste personash të paraqitur nga grupet kombëtare në Gjykatën e Përhershme të Arbitrazhit. Shtetet, të cilët nuk kanë përfaqësues në Gjykatën e përhershme të arbitrazhit, kandidimin e grupet kombëtare të caktuara për këtë qëllim, me të njëjtat kushte me ato që parashikohen për anëtarët e Gjykatës së Përhershme të Arbitrazhit, në bazë të nenit 44 të Konventës së Hagës të vitit 1907 për zgjidhjen e mosmarrëveshjev
96 Sipas Statutit të GJND-së, personat që do të bëjnë pjesë në Gjykatë, përveç përmbushjes së kushteve personale dhe cilësive të kërkuara, urdhëron që me rastin e zgjedhjes së gjyqtarëve të sigurojnë “në përgjithësi përfaqësimin e formave të mëdha të qytetërimit dhe sistemeve juridike kryesore”. 97 Nga pikëpamja praktike dhe politike, në gjykatë përfshihet një gjyqtar prej secilit prej pesë shteteve anëtare të përhershme të Këshillit të Sigurimit. 98 Kandidatët, të cilët kanë fituar shumicën absolute të votave në Asamblenë e Përgjithshme dhe Këshillin e Sigurimit, konsiderohen si të zgjedhur si gjyqtarë në GJND. Nga pesëmbëdhjetë gjyqtarët, anëtarë të gjykatës, asnjë rast nuk mund të jenë dy gjyqtarë nga një shtet. Në rast se fitojnë shumicën absolute të votave, më shumë se një shtetas i një vendi i zgjedhur, do konsiderohet kandidati më i vjetër në moshë. 101 Gjatë ushtrimit të funksionit të tyre, anëtarët e gjykatës gëzojnë privilegje dhe imunitet diplomatik. 102 Anëtari i gjykatës nuk mund të pushohet, vetëm në rast se gjykatësit e tjerë njëzëri mendojnë se ai nuk i plotëson më kushtet e kërkuara. 103 Mandati i gjyqtarëve të GJND-së është nëntëvjeçar, me të drejtë të rizgjedhjes. 104 Para se të fillojë detyrën, çdo anëtarë i gjykatës shprehet solemnisht: “deklaroj solemnisht se do t’i kryej detyrat dhe kompetencat e mia me nder, me besnikëri dhe ndërgjegje”. 105 Me qëllim që të ruhet vazhdimësia e Gjykatës, është paraparë që një e treta e gjyqtarëve të zgjidhen për çdo tri vjet.106 Zgjedhjet e para të Gjykatës u bënë në vitin 1946 dhe atëherë u përcaktua me short afati i veprimtarisë së gjyqtarëve (5 për 9 vjet, 5 për 6 vjet dhe pesë për 3 vjet. 107 Anëtari i Gjykatës mund të pushohet nga funksioni i tij si gjyqtar, nëse anëtarët e tjerë të Gjykatës mendojnë njëzëri, se ai më nuk i plotëson kushtet e kërkuara. Në këtë rast, Sekretari i Gjykatës, njofton zyrtarisht Sekretarin e Përgjithshëm të OKB-së.108 Anëtarët e Gjykatës, nuk mund të ushtrojnë ndonjë funksion politik ose administrative,
114 Gjykata mund të formojë në çdo kohë një ose më shumë këshilla gjyqësore prej të paktën tre gjyqtarësh, sipas vendimit që do të marrë.115 Vendimet e dhëna nga këto këshilla gjyqësorë kanë vlerën sikur t’i ketë dhënë vetë Gjykata.116 Për herë të parë një këshill i këtillë gjyqësor është formuar në qershor të vitit 1993 për çështje nga fusha e ambientit jetësor.117 Gjykata “mundet në çdo kohë” të krijojë ad hoc këshillë gjyqësorë, për të trajtuar një çështje të caktuar. Në këto raste, numri i gjyqtarëve caktohet nga Gjykata me pëlqimin e palëve.118 Gjithashtu, Gjykata mund të formojë këshilla gjyqësorë për zgjidhjen e shpejtë të çështjeve. Këto këshilla gjyqësorë, Gjykata i krijon çdo vit, detyrë e të cilëve është marrja e vendimeve me procedurë të thjeshtësuar, kur këtë e kërkojnë palët.119 Deri në vitin 1982, çdo mosmarrëveshje që i është kaluar GJND-së për shqyrtim, është shqyrtuar nga një juri e plotë e përbërë nga 15,16 ose 17 gjyqtarë. Shembulli i parë i kësaj procedure ishte Procesi i Gjirit të Manit (Kanada kundër SHBA-së), viti 1982, në të cilin gjykoi një këshill i përbërë nga pesë gjyqtarë, Procesi rreth mosmarrëveshjev
Në Gjykatë mund të marrin pjesë gjyqtarët, edhe kur janë shtetas të cilësdopalë në mosmarrëveshje.
RASTI MAQEDONO-GREK
Republika e Maqedonisë, para vitit 1991, ishte një ndër gjashtë republikat e Federatës së Jugosllavisë. Si njëra ndër këto gjashtë republika, ajo mbante emrin Republika Socialiste e Maqedonisë. Ajo do të shkëputet nga Federata Jugosllave në mënyrë paqësore dhe pa luftë. Më 25 janar 1991, Parlamenti i Maqedonisë, do të miratojë Deklaratën për Sovranitetin e Republikës Socialiste të Maqedonisë.
Më 7 qershor 1991, Parlamenti i Republikës së Maqedonisë do të miratojë një amendament kushtetues, me të cilin do të ndryshohet emri “Republika socialiste e Maqedonisë” për t’u zëvendësuar me “Republika e Maqedonisë”, emër të cilit vazhdon të ketë edhe sot.
Më 8 shtator 1991 do të mbahet referendum për shtet të pavarur dhe sovran, ku 71% e popullsisë do ta mbështesë këtë.
Më 17 nëntor 1991, Parlamenti i Maqedonisë do të miratojë Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë. Sipas kësaj kushtetute, vendi nuk do të ketë pretendime territoriale ndaj asnjë vendi fqinj. Shpallja e pavarësisë së Maqedonisë do të njihet edhe nga Komisioni i Badinterit, ku Maqedonia kishte aplikuar për njohje në dhjetor 1991.
Në 22 korrik 1992, Republika e Maqedonisë, do të parashtrojë kërkesë për t’u anëtarësuar në OKB. Kërkesa për pranim në OKB, do të kundërshtohet nga Greqia, e cila si arsye për kundërshtim do të theksojë emrin “ Republikë e Maqedonisë”. Sipas Greqisë, emri “Maqedoni” i referohet një rajoni gjeografik në Evropën jug-lindore, që përfshin një pjesë të konsiderueshme të territorit dhe popullit të saj, përvetëson një pjesë të trashëgimisë helene, si dhe ka interes në pjesën veriore të Greqisë. Kërkesa e Maqedonisë për t’u pranuar në OKB, si rezultat i kundërshtimit të Greqisë, do të vonojë deri më 8 prill 1993, ku AP me rekomandim të KS, do të marrë vendim për pranim të Republikës së Maqedonisë në OKB me referencën ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë.
Më 18 qershor 1993, KS miraton rezolutën 845, ku kërkohet nga palët që të vazhdojnë përpjekjet për të zgjidhur mosmarrëveshjen
Më 13 shtator 1995, me ndërmjetësimin e të dërguarit të posaçëm të OKB-së, Cyrus Vance dhe me ndihmën e Ndihmës Sekretarit të Shtetit Amerikan Richard Holbrooke, Maqedonia dhe Greqia do të nënshkruajnë një Marrëveshje të Përkohshme, me të cilën do të normalizohet marrëdhëniet ndërmjet këtyre dy shteteve. Në Marrëveshjen e Përkohshme, palët, Maqedonia dhe Greqia, do t’i shmangeshin përdorimit të emrave të tyre. Marrëveshja e Përkohshme palëve do t’u referohet si “pala e pjesës së parë” dhe “pala e pjesës së dytë”.
Marrëveshja e Përkohshme parashihte që emri të jetë lëndë që do të zgjidhet nëpërmjet bisedimeve dypalëshe në përputhje më rezolutat e KS të OKB-së. Qëllimi i bisedimeve ishte që t’i jepej fund përdorimit të këtij emri të përkohshëm (IRJM) dhe të gjendej një emër tjetër “ i pranuar nga të dyja palët”. Greqia, sipas Marrëveshjes së Përkohshme, nuk do të bllokonte anëtarësimin e Maqedonisë në organizatat ndërkombëtare, në të cilat ajo do të bënte pjesë, përderisa në ato organizata Maqedonisë i referoheshin si “ish Republika Jugosllave e Maqedonisë”. Me Marrëveshjen e Përkohshme, palët do të pajtohen, që në rast se njëra palë beson se simbolet që përbëjnë pjesë të trashëgimisë së tyre historike apo kulturore, përdoren nga pala tjetër, atëherë pala përgjegjëse do të marrë masa të duhura korrigjuese, apo të shpjegojë se pse nuk e sheh të arsyeshme që të bëj një gjë të tillë. Pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Përkohshme, do të vijojnë bisedimet për zgjidhjen e çështjes së emrit. Në vitin 1999, Mathew Nimitz do të jetë ndërmjetësuesi i ri i OKB-së, për të ndërmjetësuar në këtë mosmarrëveshje.
Prej vitit 2006 e këtej, do të vazhdojnë përpjekjet për të gjetur zgjidhje rreth çështjes së emrit, por bisedimet që janë zhvilluar gjatë kësaj periudhe janë zhvilluar në një atmosferë jo të relaksuar. Një pjesë e përgjegjësisë për krijimin e një atmosfere të tillë, e ka edhe pala maqedonase, Qeveria e së cilës në korrik 2007 do të emërojë Aeroportin e Shkupit me emrin e Aleksandrit të Madh. Ky veprim i palës maqedonase do të ta nxisë palën greke për të reaguar. Sipas palës greke ky veprim i palës maqedonase, përbënte shkelje të Marrëveshjes së Përkohshme. U raportua se Nimetz e kishte paralajmëruar palën maqedonase se si rezultat i këtij veprimi, Greqia do të mund të tërhiqej nga Marrëveshja e Përkohshme, por kjo këshillë për kujdes nuk u mor parasysh. Edhe pse Maqedonisë i rekomandohej që të ndërpresë këto aktivitete, që për palën greke përbënin vërtetë një provokim, Maqedonia nuk do të ndalet me kaq, ajo do vendosë disa statuja të kohës klasike përpara ndërtesës së Qeverisë së saj. Këto provokime, të cilat vinin nga pala maqedone, do të kontribuojnë në ngritjen e çështjes së emrit të Maqedonisë në përgatitjet për zgjedhjet parlamentare në Greqi, në shtator 2007. Kryeministri i Greqisë, Kostas Karamanlis,u përgjigj, duke premtuar se “Shkupi nuk do t’i bashkëngjitet asnjë organizate ndërkombëtare, përfshirë dhe NATO-n dhe BE-në, nëse nuk gjendet një zgjidhje mbi emrin që është e pëlqyeshme për të dyja palët”. Pala greke do të vazhdojë me paralajmërimet se, nëse nuk arrihet të gjendet një zgjidhje për emrin, ajo do të jetë e gatshme të vendosë veton e saj kundër hyrjes së Maqedonisë në NATO. Sipas palës greke, ky ishte momenti i duhur dhe i përshtatshëm për të për të bërë presion që mos të zvarritet më tepër kjo çështje. Duke pasur parasysh drojën se Greqia mund të përdorë veton, ndërmjetësuesi Nimetz, do të mundohet që të zgjidhë mosmarrëveshjen
Më 1 korrik 2009, duhej që pala maqedone të paraqiste një Përkujtesë përpara Gjykatës, ndërsa pala greke, duhej të paraqitej më 20 janar 2010 me një Kundër- Përkujtesë. Rasti do të gjykohej nga gjyqtarët e shteteve të ndryshme si:Kryetari Owada, zëvendës kryetari Tomka, Gjyqtarët: Judges Koroma, Al Khasawneh, Simma, Abraham, Keith, Sepúlveda-Amor,
1- çështja ishte në kompetencë të saj, çka ishte kërkuar nga pala maqedone më parë, por ishte kundërshtuar nga pala greke. Kjo pjesë e vendimit, u miratua me 14 vota pro dhe 2 kundër.
2- Lidhur me kërkesën e parashtruar nga pala maqedone për të vërtetuar Gjykata se Greqia ka shkelur obligimet e saj nga neni 11, paragrafi 1 i Marrëveshjes së Përkohshme, Gjykata do të shprehej se me të vërtetë Greqia kishte shkelur nenin 11, paragrafi 1 të kësaj marrëveshje, në kohën kur Maqedonia kishte kërkuar të anëtarësohej në NATO. Lidhur me këtë çështje, vendimi do të votohet me 15 vota pro dhe 2 kundër.
3- Kërkesa e tretë e palës maqedone që Gjykata të urdhërojë Greqinë që të mos përsërisë në të ardhmen veprime të këtilla do të hidhet poshtë. Sipas Gjykatës, një urdhër i tillë ishte i pavend, pasi: “si rregull i përgjithshëm, nuk mund të supozohet se një shtet i cili, në bazë të vendimit të Gjykatës, ka vepruar gabim apo në mënyrë të papranueshme para së drejtës ndërkombëtare, do të përsërisë edhe në të ardhmen një akt ose një sjellje të tillë, pasi çdo shtet prezumohet se do të sillet me mirëbesimi.
4- Gjykata gjithashtu do të shprehet se para Samitit të Bukureshtit, nuk kishte pasur shkelje të nenit 6, paragrafi 2 të Marrëveshjes së Përkohshme dhe, kësisoj, do të hedhë poshtë një pretendim të palës greke.
5- Në anën tjetër, Gjykata do të konstatojë se pala maqedone kishte shkelur në një rast nenin 7, paragrafi 2 i Marrëveshjes së Përkohshme, që ndalonte veprimet armiqësore ose propagandën midis palëve, kur një njësi ushtarake e saj, kishte përdorur një simbol të ndaluar në flamurin e saj
Comments
Post a Comment